لباس محلی رقص آذربایجانی

لباس محلی رقص آذربایجانی

هر جامعه ای فرهنگ خاص خود را دارد. زبان، خوراک، آداب و رسوم و پوشاک و همه نسبت به سرزمین و منطقه جغرافیایی متفاوت است. لباس ملی مردم آذربایجان که امروزه به عنوان لباس رقص محلی آذربایجانی مورد استفاده قرار می گیرد، به خاطر تمایز و زیبایی خارق العاده ای که دارد شهرت جهانی یافته است. لباس محلی آذری از همان ابتدای پیدایش، مسیر توسعه و تحول طولانی و بسیار پیچیده ای را پشت سر گذاشته است و در نهایت به شکل امروزی خود در آمده است.

پوشاک و لباس با تاریخ مردم پیوند خورده و یکی از منابع ارزشمند برای مطالعه فرهنگ آن ها شده است. لباس یکی از پایدارترین ویژگی های قومی است که بیش از هر عنصر دیگری از فرهنگ مادی منعکس کننده شخصیت ملی مردم است. لباس و فرم رایج مردم، نقش مهمی در شناسایی قوم گرایی، روابط فرهنگی و تاریخی تأثیر متقابل بین ملت ها داشت و هم لباس ها تحت تأثیر شرایط اقتصادی و جغرافیایی قرار می گرفتند. ویژگی های تاریخی، قوم نگاری و جزئیات هنری مردم عادی در پوششان منعکس شده و همه این ها در لباس و لوازم جانبی و در هنر گلدوزی و بافندگی را می توان مشاهده کرد.

تاریخچه لباس محلی آذری

وجود مواد خام فراوان در آذربایجان در قرون وسطی شرایط مساعدی را برای تولید لباس های ابریشمی و پشمی برای مردم سرزمین آذربایجان فراهم کرده بود.
در بسیاری از آثار شاعران آذربایجانی از ابریشم به عنوان پارچه ای در خور پادشاهان یاد شده است. ابریشم فرآوری شده به دلیل ماهیت و خواص استثنایی که دارد، از پارچه های دیگر تمایز یافته است. نخ ابریشم با اینکه بسیار نازک است اما دوام زیادی دارد. این نخ همانند پر سبک است اما پارچه های بافته شده از آن بسیار ضخیم، سنگین و محکم هستند. از خاصیت های عجیب اما جالب پارچه ابریشم این است که در هوای سرد قابلیت گرم کردن دارد و در هوای گرم قابلیت خنک کردن. از ویژگی های دیگر این نخ ماندگاری و دوام بالای آن است و به راحتی نمی پوسد.

می توان گفت قرن های شانزدهم و هفدهم عصر شکوفایی برای لباس آذربایجانی به شمار می آید.

لباس محلی آذری مردانه و زنانه از لباس های زیبای سنتی هستند که امروزه بیشتر در رقص های محلی و مراسم سنتی آذربایجان مورد استفاده قرار می گیرند. اگرچه لباس آذری در عصر جدید مدرنیته شده و لباس سنتی کمتر مورد استفاده قرار می گیرد؛ اما لباس های محلی نماد هر منطقه هستند. و جذابیتشان برای مردم همچنان حفظ شده است. البته این لباس ها هنوز در میان عشایر و مردم روستاها مورد استفاده قرار می گیرند.

لباس های رقص آذری از سه بخش سرپوش، تن‌پوش و پاپوش تشکیل شده‌اند. رنگ و نوع پارچه های مصرفی در دوخت لباس آذری با سن و سال افراد نسبت مستقیم دارد. زنان مسن اغلب از پارچه هایی با طرح و رنگ ساده و ملایم و تزیینات کم استفاده می کنند. در عوض، لباس دختران و زنان جوان آذری، تنوع دلنشینی از رنگ های شاد و نقش های زیبا دارند و معمولا، زیورآلات و تزیینات بیشتری در آن به کار می رود.

در ادامه به شرح قسمت های مختلف لباس محلی رقص آذربایجانی زنانه و مردانه به همراه تصاویر زیبای آنها خواهیم پرداخت.

لباس محلی رقص آذربایجانی زنانه

برک:

نام کلاهی است که به شکل ساده یا همراه با پولک های رنگی و سکه های تزیینی توسط زنان استفاده می‌شود. اغلب زنان آذربایجانی برک‌هایی با پولک‌های رنگارنگ را بیشتر می‌پسندیدند. این کلاه‌ها بیشتر اوقات به همراه جلیقه‌های مزین به سکه، در بین خانواده‌های بزرگان و ثروتمندان استفاده می‌شدند. در گذشته در میان مردم آذربایجانی کلاه دیگری نیز تحت عنوان «تاس کلاه» وجود داشت که اکنون به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد. دورتادور این کلاه ها با ریشه‌های رنگی تزیین می‌شدند.

چارقد:

یکی از زیباترین اجزای لباس زنان آذربایجانی همین چارقد یا « گلونی» است که به آن «کلاقی؛ Kelaghayi» نیز می‌گویند. در تصاویر قدیمی موجود از زنان از همان ابتدا بی شک یکی از عناصر مهم لباس‌های سنتی سرپوش یا روسری بوده است. برخی از زنان از روسری برای پوشاندن سر خود استفاده می‌کردند، برخی دیگر آن را روی شانه‌های خود می‌انداختند. چارقد در هر منطقه از نظر تزیینات با یکدیگر تفاوت دارند:

نقش‌های درشت در منطقه آبشرون و شکی، نقش‌های کوچک در منطقه شاماخی و ترکیبی از نقش‌های بزرگ و کوچک در مناطق گنجه، شهرستان قزاق و قره باغ استفاده می‌شود. اندازه معمول این روسری‌ها ۱۵۰ در ۱۵۰ سانتی متر است. گلونی یا همان چارقد در فرهنگ مردم آذربایجان اهمیت بسیار زیادی دارد؛ زیرا نماد زیبایی، احترام، پاکی و عفت برای زنان است.

این قسمت از لباس محلی رقص آذربایجانی نوعی پارچه مربعی شکل از جنس نخ یا ابریشم است که به صورت مورب تا زده و روی سر می‌اندازند. معمولا پارچه هایی با رنگ روشن برای چارقد انتخاب می‌شوند و گل های بزرگی نیز نقش و نگار زیبای آن را تشکیل می‌دهند. در واقع، چارقد همان روسری بزرگی است که زنان آذربایجانی سر می‌کردند. بخشی از آن به پشت می‌افتاد و دو دنباله یا گوشه‌های جلویی آن در زیر چانه با یک سنجاق می‌بستند.

یایلیق:

یایلیق سربندی است که زنان مسن برای نگه داشتن چارقد بر پیشانی می‌بندند. پارچه یایلیق معمولا حاشیه قرمز دارد و وسط آن مشکی رنگ است. این موضوع یک نکته مشترک در بین زنان مسن کرد و ترک است. زنان مسن کرد از چارقد و سرون یا سربند استفاده می‌کنند و زنان مسن ترک هم از چارقد و هم از یایلیق استفاده می‌کنند. این سربندها را جواهرسازان  می‌ساختند نه خیاطان.

کوینک:

کوینک رویه لباس حساب می‌شود و هیچ دوختی ندارد و آن را به صورت باز روی شانه می‌اندازند. برای کوینک معمولا از پارچه ابریشم استفاده می‌شود و آستین‌های آن گشاد و بدون یقه است.

جبکن یا چپکن:

این لباس را روی کوینک می‌پوشیدند. جبکن دارای آستر است و برای تهیه آن از ابریشم و مخمل استفاده می‌شد. امروزه با پیشرفت صنعت مد، این پوشش از حالت سنتی خود فاصله گرفته است. اما مهم‌ترین مشخصه جبکن در گذشته، آستین‌های بسیار بلندی است که شکل‌های متفاوتی در قسمت انتهایی خود داشت. بلندی این بخش از لباس از شانه تا پایین ادامه داشت و کل بدن را می‌پوشاند.

آرکالیک یا آرخالیخ:

لباسی است که آستین‌ها بلند و گشاد با پارچه مخملی دارد. معمولا رنگ تیره بوده و طرحی از گل های مختلف دارد. آستین‌ها تا قسمت آرنج تنگ و در قسمت انتهایی با پلیسه گشاد می‌شد. یقه باز آن را با یک دکمه در وسط می‌بستند.

کمربند:

در قدیم بانوان کمربندی از جنس نقره، طلا یا طلاکاری شده روی ارخالق یا چپکن خود می‌بستند. علاوه بر این، کمربندهای چرمی با سکه های نقره و سگک‌های نقره نیز به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گرفت.

تومان:

تومان دامن‌های چین‌چین و چند طبقه‌ای هستند. یکی از اجزاء لباس رقص آذری دخترانه به حساب می آیند و شبیه به لباس زنانه محلی مازندرانی است. جنس این دامن‌ها ابریشمی است.

درپا:

درپا شلوارهای بلند و رنگارنگی هستند که تا مچ پا را می‌پوشاندند.

پاپوش:

پاپوش یا کفش رقص آذری زنانه مدل‌های مختلفی دارد. جوراب، گالش (کفش بدون پاشنه)، چاروق، قوندارا (نوعی کفش چرمی)، قیرمیزی باشماق (پاپوشی همچون دمپایی) و تک گون (کفش مورد استفاده در جشن‌ها و عروسی‌ها) از انواع آن هستند.

لباس محلی رقص آذربایجانی مردانه

عرقچین:

نوعی سرپوش برای مردان آذربایجانی است.

یون بورک:

کلاهی است که برای تهیه آن از الیاف پشم گوسفند استفاده می‌شد.

کوینک:

کوینک پیراهنی سفید است. این پیراهن آستین های بلندی دارد و یقه اش گرد یا آخوندی است. یقه کوینک را از وسط با دکمه یا حلقه می‌بندند.

آرخالیق (بوزملی دن):

آرخالیق تن‌پوش‌ مردان استان آذربایجان است و از اجزاء لباس محلی آذری به شمار می‌رود. این لباس را به گردن می‌بستند و آستین‌های صافی دارد که به تدریج از قسمت آرنج باریک می‌شود. معمولا ارخالق یک یا دو جیب دارد. برای دوخت ارخالق از پارچه‌هایی مانند ترمه، اطلس، ساتن، ابریشم، مخمل استفاده می‌شد. بر روی ارخالق، مردان جوان کمربند و مردان مسن‌تر قوشاق می‌بستند.

گالش و چاروق:

دو نوع از کفش‌های آذری مردانه هستند که در رقص آذربایجانی استفاده می‌شوند. چاروق از پوست احشامی مانند گاومیش تهیه می‌شد.